McCormick-Deering en Marshall Plan Museum. Het museum is gehuisvest in de oude smederij en werkplaats van de fa. A. Drenthe & Zn. uit de 50-er jaren waarin zich nog veel van de oude apparatuur bevindt, alles nog in perfecte en authentieke staat. Te zien zijn veenkoloniale landbouwmachines van voor en na de 2e Wereldoorlog, zoals zelfgemaakte ploegen, eggen en schoffeltuigen. Voorts omvat de collectie een grote McCormick-Deering / International Harvester / Farmall (IHC) verzameling, waaronder tractoren, zelfbinders, combines, ploegen, maaimachines, stationaire motoren en antieke miniaturen. Er zijn tevens kleine huishoudelijke gebruiksvoorwerpen uit de periode 1920 tot 1960 te zien en er is een tentoonstelling over de vervening in de Veenkoloniën. Het Museum besteedt ook aandacht aan het Marshall Plan, een omvangrijk materieel hulpplan dat een belangrijke rol heeft gespeeld bij de naoorlogse ontwikkeling van de landbouw mechanisatie in de regio en de ontwikkeling van de firma A. Drenthe & Zn. in Valthermond.

Jan Drenthe

original

jimbo

In het Hunebedcentrum beleef je de tijd van de hunebedbouwers. Vlakbij het grootste hunebed, dat met die reusachtige stenen het topstuk van de hunebedbouwers is.

Om te weten te komen hoe deze stenen in het Hondsruggebied terecht zijn gekomen en wat de mensheid met het landschap heeft gedaan, bezoek je de poort van Hondsrug UNESCO Geopark. Hier vind je de 150.000 jaar geschiedenis van het Hondsruggebied. Om de prehistorie echt te ervaren, bezoek je het Oertijdpark.
In het Oertijdpark sta je oog in oog met prehistorische mensen die het leven tonen: levende geschiedenis. Ontdek welke ambachten al in de prehistorie zijn ontstaan: pottenbakken, smeden, wol en andere grondstoffen spinnen en weven… Bijzonder zijn de ambachten die we niet meer kennen: been bewerken, leer looien, vuursteen bewerken…

Om meer te weten te komen over de prehistorie zoekt het Hunebedcentrum via experimentele archeologie naar antwoorden. Via praktische experimenten zoeken wetenschappers naar antwoorden hoe iets is gemaakt of is gebruikt. Interessant is om te weten te komen hoeveel voedsel nodig was, hoeveel tijd sommige taken kosten, hoe bepaalde zaken er in de prehistorie uitzagen en hoe het leven eruitzag?
In het museum gebruiken we nieuwe ontwikkelingen om het verhaal van de prehistorie te vertellen. Via 3D-technologie kan je archeologische vondsten bekijken, printen en onderzoeken.

Hunebedcentrum

In 1983 is het Herinneringscentrum Kamp Westerbork geopend, een aantal kilometers ten westen van het kampterrein. In 1992 vond een symbolische herinrichting van het kampterrein plaats. Er zijn slechts enkele restanten van het kamp overgebleven, waaronder de aardappelbunker, de SS-bunker, de woning van de kampcommandant en de waterzuiveringsinstallatie. Kampoverlevende Ralph Prins ontwierp het indrukwekkende gedenkmonument.
Tweede Wereldoorlog
Op een kale vlakte van 500 bij 500 meter werd in 1939 een kamp opgericht voor gevluchte Duitse Joden. Na de Duitse inval in Nederland werden de ongeveer 140.000 in Nederland levende Joden steeds verder geïsoleerd uit de samenleving. Dit was de voorbode van hun deportatie naar de vernietigingskampen in Polen. Daarvoor hadden de nazi’s een doorgangskamp nodig. Dat werd Westerbork. De wind had vrij spel in het kamp. Zand en vuil van de heide drongen door tot in de kieren van de houten barakken. Vanaf 1 juli 1942 werden de Joden in Nederland hier op transport gesteld. Eerst 24 treinen met 23.700 Joden, en vanaf begin 1943 in een wekelijks ritme: iedere dinsdag een trein van goederenwagons met 1.000 personen. Bestemming: Auschwitz of Sobibor. Het laatste transport vond plaats op 13 september 1944. In totaal vertrokken er 93 treinen met meer dan 100.000 Joden. Onder hen bevonden zich ook 245 zigeuners.

Na de bevrijding op 12 april 1945 werd het kamp gebruikt voor internering van NSB’ers, opvang van gerepatrieerden uit Nederlands-Indië en militairen van Molukse afkomst uit het Nederlands-Indische leger. In februari 1971 kwam er een einde aan de bewoningsgeschiedenis van Kamp Westerbork. Het gebied is nu grotendeels bebost. Op het terrein bevindt zich ook de radiosterrenwacht van Westerbork.

Kamp Westerbork

Ten noordwesten van Elp liggen de oude hooilanden van De Holmers. Dit is het meest zuidelijke stukje van het stroomgebied van de Drentsche Aa en het meest noordelijke van de Elperstroom. Een aantal jaren geleden bestond dit gebied nog uit aardappelland en weiland. Deze tak van de bovenstroom van het Amerdiep was vergraven tot een rechte sloot door de weilanden.
Een gevarieerd gebied
Bij een groot natuurherstelproject enkele jaren geleden werd de bovenlaag afgegraven en werden de meeste sloten gedempt. Vanaf de uitkijktoren bij het Halkenbroek is goed te zien dat de omgeving van De Holmers in enkele jaren tijd in een gevarieerd natuurgebied veranderd is. Een groot deel is begroeid met pitrus en wilgen, maar hier en daar staan al flinke broekbossen met veel zwarte els. Ook zie je hele stukken waar alleen mos groeit. Het gebied van de Holmers ligt op de waterscheiding van Drenthe. Vanaf hier stroomt het Amerdiep naar het noorden en de Elperstroom naar het zuiden.

De Holmers, Uitkijktoren

In de velden achter Westdorp begint het Voorste Diep. Het Voorste Diep is één van de twee bovenloopjes van de Hunze. Bij Borger breekt het Voorste Diep door de Hondsrug. Het Voorste Diep loopt door het gebied Mandelanden heen, waar de natuur nieuwe kansen heeft gekregen.

Terug naar de oorsprong
Het Voorste Diep leverde lang geleden een opmerkelijke prestatie door zich een weg dwars door de Hondsrug te banen. Bij het graven van het Kanaal Buinen-Schoonoord werd handig van deze natuurlijke laagte gebruik gemaakt. In de loop van de vorige eeuw is het oorspronkelijke beekdal vrijwel helemaal verdwenen. Het Drentse Landschap heeft in 2012 de oorspronkelijke beekloop van het Voorste Diep teruggebracht naar zijn oude staat.

Mandelanden

De gletsjerkuilen in het Buinerveld
Tussen de dorpen Ees en Buinen ligt het voormalige Buinerveld. Sinds de ontginningen van de vorige eeuw is bijna het hele gebied in één groot bos veranderd. Op allerlei plekken in het bos vind je veentjes die ontstaan moeten zijn in de Weichsel-ijstijd. Net ten oosten van het recreatiepark bevindt zich een opvallende concentratie van droge gletsjerkuilen. 

Gletsjerkuil
Op tal van plekken in het gebied kwam grondwater omhoog. Zodra het de oppervlakte bereikte, bevroor het. Maar het water bleef komen en het bevroren water groeide aan tot een hoge ijsheuvel, ofwel een pingo. Toen het ijs gesmolten was, bleef een diepe krater achter die vol met water liep. Later groeide zo’n pingoruïne vol met veen. Tenzij de bodem uit grof zand bestond, want dan bleef er geen water in de kuil staan. Zulke droge pingoruïnes worden vaak ‘gletsjerkuilen’ genoemd. Dicht bij het dorp Ees ligt op het Buinerveld één van de mooiste gletsjerkuilen.

Buinerveld

Tussen Tweede Exloërmond en Valthermond ligt het bosgebied Exloërkijl, een onverwacht stukje natuur in een rechtlijnig landbouwgebied. Het bestaat uit een grote waterplas, kronkelende bospaadjes, zandkuilen, graslandjes en stille wijken door het bos. Het gebied is eigendom van Het Drentse Landschap.

Zandafgraving
Deze streek kenmerkt zich door de vele wijken gegraven voor de veenontginning. De wijken werden halverwege de negentiende eeuw gegraven vanuit Tweede Exloërmond. Exloërkijl is aangelegd op de laatste vier veenplaatsen. Aan het begin van de jaren ’70 ontstond er hier een grote zandafgraving, want het zand was nodig voor het dempen van de kanalen in de Veenkoloniën. In de loop van de jaren ’60 was er in dit deel van Drenthe een eind gekomen aan de scheepvaart, want alle vervoer ging inmiddels over de weg en veel kanalen veranderden in brede wegen.

Exloërkijl

Uitzicht vanaf de Buunerbult
Op de Noorderesch van het dorp Buinen heb je een fantastisch uitzicht. In het dorp noemen ze die plek de Buunerbult. Richting oosten kijk je kilometers ver de Veenkoloniën in. De andere kant op ligt de Hondsrug aan de overkant van het Voorste Diep.
Uitzicht vanaf de Buunerbult
Doorbraak
Ook de Buunerbult lag oorspronkelijk op de Hondsrug. Aan het eind van de Saale-ijstijd verzamelden zich enorme hoeveelheden smeltwater aan weerszijden van de Hondsrug. Aan de westkant kwam het water zo hoog te staan dat een waterstroom door de heuvels heen kon breken. Tussen Borger en Buinen werd de Hondsrug weggespoeld. Van de woest stromende rivier van toen bleef het kleine Voorste Diep over. Verderop naar het noorden verenigt het diep zich met het Achterste Diep tot de Hunze. Hier aan de voet van de Buunerbult is het Voorste Diep vergraven tot het Kanaal Buinen-Schoonoord.

Buunerbult

Het beroemde hunebed D27 bij Borger is met zijn lengte van 22,5 meter het grootste stenen grafmonument van Drenthe. Parkeer de auto op de parkeerplaats van het Hunebedcentrum, want vanaf hier is het grafmonument gemakkelijk te voet bereikbaar en te bezichtigen.

Reconstructie van hunebedbouwers
Eerste archeologische onderzoek
Voor zover bekend heeft in het hunebed van Borger het oudste archeologische onderzoek van Drenthe plaatsgevonden, want in juni 1685 liet de Fries-Groningse dichteres Titia Brongersma een aantal boerenknechten de grond onder het hunebed omspitten op zoek naar sporen uit het verleden. Ze vonden een aantal aardewerken potten die bij het uitgraven onmiddellijk uit elkaar vielen. De inhoud van enkele van deze urnen bestond uit verbrande menselijke resten. Het gebruik van het woord hunebed wordt aan Titia Brongersma toegeschreven.

Grootste hunebed: D27

Overal rond het kleine dorp Amen is te zien hoe de beekdalen van de Drentse beekjes er vroeger hebben uitgezien. Dit ondanks een aantal rigoureuze ingrepen begin jaren ’60 (ruilverkavelingen) waarbij het oude diepje werd rechtgetrokken en omgeleid, om een eind te maken aan de wateroverlast. Allerlei stukken van het oude Amerdiepje bleven echter in het landschap achter en deze zijn in de laatste jaren weer opgenomen in de herstelde, opnieuw stromende beek. 

Landjes langs het diepje
Hier en daar is in het beekdal van het Amerdiep de oude perceelindeling van de groenlanden nog zichtbaar. Het gaat om smalle percelen die haaks op de stroom staan. De landjes zijn van elkaar gescheiden door sloten en wat hogerop door houtwalletjes. Houten landhekken geven toegang tot de landjes. Er is een bijzonder mooie wandeling uitgezet langs het Amerdiep en door het Amerholt, beginnende bij het informatiebord in Amen.

Amerdiep

Boswachter Pronk zal vreemd hebben staan kijken toen er zondagmorgen 8 april 1945 een aantal soldaten in vreemde uniformen voor zijn neus stonden. Met een briefje in handen waarop stond dat de bevrijding aanstaande was en het verzoek om deze geallieerde soldaten naar vermogen te helpen. De para’s hadden geen idee waar zij zich bevonden, want veel van de stafkaarten klopten niet. Zij hadden geluk, want Pronk maakte deel uit van het verzet. Soldaat Fernand Begue kwam om tijdens de gevechten die volgden. 

Plunderaars
De landing bleef niet lang geheim. Op maandag deden de Franse soldaten een aanval op het stafkwartier van een Duits legeronderdeel in de pastorie van Gasselte. De Duitsers moesten uiteindelijk vluchten; zij belandden regelrecht in de armen van de Fransen. Zij werden met parachutekoord aan de bomen in het bos vastgebonden. Sommige nieuwsgierige Gasselters sloegen aan het plunderen in de verlaten pastorie. Maar er zaten nog wat Duitse soldaten verstopt in het pand die zagen wie zich misdroegen. Toen andere Duitsers plotseling opdoken was het snel gedaan met het verzet. Alle mannen werden opgesloten in de kerk. NSB-burgemeester Tuin wist hun dood ternauwernood te voorkomen. De zestien plunderaars werden wel in een koelwagen naar Assen afgevoerd. Daar bleven zij ongedeerd, totdat zij op 13 april 1945 werden bevrijd, op dezelfde dag dat ook de Canadese tanks Gasselte binnenrolden.

Voor meer verhalen over de oorlog en de bevrijding zie ook de WWW-link. 
Bronvermelding: Publicatie over de bevrijding, 1982, Jan Kroezenga.

Franse Parachutisten

Schippersdorp Gasselternijveen
Dankzij het vervoer van de turf uit de buurt ontwikkelde Gasselternijveen zich tot een schippersdorp. De schippers van het dorp brachten hun vrachtjes via de Hunze en het Stadskanaal naar de brandstoffenhandel in Groningen en het westen van het land. In 1881 telde het dorp maar liefst 67 schippers onder zijn inwoners.

De vierde zeehaven van Nederland
Toen de turfjaren voorbij waren, schaften de Gasselternijveenster schippers kleine zeeschepen aan waarmee ze zich in de kustvaart specialiseerden. Met succes, want in 1913 was het dorp gemeten naar het aantal geregistreerde schepen na Rotterdam, Groningen en Amsterdam zelfs de vierde zeehaven van Nederland… Alleen de kapiteinswoningen herinneren nog aan deze glorietijd.

Gasselternijveen

Het uitgestrekte heideveld van het Ballooërveld ligt ten noorden van het dorp Balloo. Op het Ballooërveld heb je de ijstijden echt binnen handbereik: het glimmende witte zand uit de Elster-ijstijd, zwerfkeien en grind – door het ijs van de Saale-ijstijd deze kant op gebracht en een aantal pingoruïnes – ofwel de restanten van ijsheuvels – uit de Weichsel-ijstijd… 
Opvallend is het keizand dat op sommige plaatsen aan het oppervlak ligt. Het is een keiharde ‘vloer’ van leem waarin vuursteentjes, grind en keitjes vastgemetseld lijken te zitten. Deze laag bleef achter toen het ijs aan het einde van de Saale-ijstijd gesmolten was, en de wind het bovenliggende dekzand uit de Weichsel-ijstijd had weggeblazen. Tevens vind je op het Ballooërveld enkele pingoruïnes. In de laatste ijstijd waren dat hoge ‘ijsheuvels’. Toen het ijs gesmolten was, lieten de pingo’s diepe kraters in het veld achter. Later bleef er water in staan en groeiden de pingoruïnes vol veen.

Vanuit de lucht een kijkje over de paars gekleurde heide op het Ballooërveld
Prehistorie
Vóór er zich mensen op de plek van de huidige dorpen Balloo en Rolde vestigden, stonden er huizen op het Ballooërveld, lagen er akkers en werden hier doden ter aarde besteld. Verspreid over het Ballooërveld liggen tientallen grafheuvels. In de grafheuvels in het zuidwesten van het veld rond de Mandenberg zijn veel opgravingen gedaan. Archeologen trokken de conclusie dat er in de prehistorie maar liefst zo’n 3000 jaar lang onafgebroken mensen begraven werden.

Brede zandpaden gaan over het veld langs de heide, grafheuvels en pingoruïnes …
Karrensporen
Duidelijk zichtbaar lopen over het Ballooërveld – van het Gasterensche Diep naar Rolde – bundels van oude sporen van de karren die in vroegere eeuwen over het veld trokken. De kerktoren van Rolde in de verte vormde destijds een baken in een eindeloze zee van heide.
Karrensporen en celtic fields op het Ballooërveld (AHN.nl)
Unieke plek
Het Ballooërveld ligt tussen de beekdalen van het Loonerdiep en het Gastersche Diep. Het is het grootste heideveld van Noord-Drenthe. Ten noorden van het veld komen beide beekjes samen in het Oudemolensche Diep. Het Ballooërveld is een unieke plek in het stroomdal van de Drentsche Aa. De hogere delen van het veld zijn zo zanderig en droog, dat alleen de struikheide zich er thuis voelt. De kans is groot dat je hier de herderin met de schaapskudde tegen zult komen. Aan de randen loopt het veld sterk af en verzamelt het water zich op de laagste plekken. In het Drents heten dit ‘stroeten’. Hier vandaan stromen waterloopjes het beekdal in, zoals het Smalbroekenloopje aan de westrand van het veld en de Slokkert aan de oostkant.

Balloërveld

Het geallieerde leger werd bij de bevrijding van Drenthe geconfronteerd met kilometerslange nieuw aangelegde tankgrachten. Deze waren in het najaar van 1944 en het voorjaar van 1945 gegraven. In de nazomer van 1944 besloot de Duitse bezetter tot de aanleg van nieuwe verdedigingslinies. De Organisation Todt had de bouwleiding en kreeg de opdracht om de nieuwe verdedigingswerken aan te leggen in het oosten van het land. Lokale mannen werden gedwongen het graafwerk uit te voeren. Ten oosten van de IJssel, de Drentse Hoofdvaart, het Noord-Willemskanaal en verder noordelijk in de richting van Delfzijl werd een dubbele tankgrachtenlinie aangelegd. De linie werd de Frieslandriegel genoemd en gebouwd met het oog op een mogelijke  inval van de geallieerden vanuit Friesland.

Tankgracht
Bij de bevrijding werden de tankgrachten dichtgeschoven. Met uitzondering van de natuurgebieden waar dat niet nodig was. Er zijn daar nog honderden meters aan tankgracht te vinden. Zoals in de Vijftig Bunder bij Midlaren, op het Ballooërveld en het Witterveld bij Assen en verder naar het zuidwesten toe.
De tankgracht moest drie à vier meter diep zijn en aan de westzijde schuin naar beneden lopen. Dan zou het voor een tank onmogelijk zijn om over deze hindernis heen te komen.
Op het noordelijke deel van het Balloërveld is ook nog een mooi complex van loopgraven te zien.

Frieslandriegel

In Rolde waren de schilders welkom in de herbergen en ze konden er zelfs huizen huren of kopen. Dat maakte het mogelijk om er gezamenlijk te verblijven, waardoor Rolde zich kon ontwikkelen tot een echt kunstenaarsdorp. Jan Julius van de Sande Bakhuyzen en zijn zus Gerardine huurden een huis en hadden vaak kunstenaarsvrienden te logeren. Willem Hamel kocht er een groot huis en van veel kunstenaars is het bekend dat ze in de herberg hebben gelogeerd. Ze schilderden de hunebedden, de mooie plekjes, de herders en soms de dorpsschonen. Ook hier wordt tijdens een dorpsommetje het laat-negentiende eeuwse Rolde in beeld en woord opgeroepen.

Barbizon van Drenthe in Rolde

De twee hunebedden van Rolde
De twee hunebedden van Rolde liggen aan de noordrand van het dorp. Je vindt ze achter de middeleeuwse Jacobuskerk voorbij de begraafplaats. Op oude kaarten staan ze aangegeven met namen als ‘Reuzenstien’, ‘Steenbergh’ en ‘Duvelskutte’. 

De hunebeddentweeling achter de kerk van Rolde
De ‘hunebeddentweeling’ van Rolde hoort tot de bekendste Drentse hunebedden. De Belgische kanunnik Antonius Schonhovius meende in 1547 dat de gestapelde stenen bij de kerk van Rolde de resten van de Zuilen van Hercules waren. Hij noteerde onder andere het volgende:
‘De afzonderlijke stenen, die een grote stapel vormen, zijn namelijk zo groot dat geen wagen of schip ze aangevoerd zou kunnen hebben. Ook zijn daar geen steengroeven omdat het land moerassig is, zodat het vermoeden bestaat dat zij aangevoerd zijn door demonen, die daar onder de naam Hercules vereerd werden’. Nog lang daarna zijn de hunebedden als zodanig op kaarten aangegeven.

Hunebedden van Rolde

In Eext kwam vanaf 1772 de behangselschilder Egbert van Drielst vanuit Amsterdam inspiratie opdoen. Zijn collega’s waren ook nieuwsgierig naar het mooie dorp, vanwaar hij zulke mooie tekeningen meebracht. Zo zijn er in de 18e eeuw vele tientallen tekeningen gemaakt van de eeuwenoude eiken, fraaie boerderijen en zelfs bewoners.

Unieke kijk op het oude dorp
De tekeningen uit de tijd dat de fotografie nog niet bestond bieden nu een unieke kijk op dit oude dorp. De bewoners weten de bijbehorende verhalen nog en je kunt de tekeningen zien en de verhalen horen tijdens een dorps ommetje.

Eext en van Drielst

De Homanshof is een achttiende-eeuwse Saksische boerderij in Anloo, een brinkdorp met veel van dit soort monumentale boerderijen in de gemeente Aa en Hunze in Drenthe. Ook heeft het een van de oudste kerken van Drenthe. Rijksmonument De Homanshof is een van de toegangspoorten tot Nationaal Park Drentsche Aa. In verband met de coronacrisis is de Homanshof tijdelijk gesloten. 

Informatiecentrum
In de boerderij is een informatiecentrum van Staatsbosheer gevestigd. Daar kun je alles te weten komen over natuur, landschap en recreatie in het Drentsche Aa-gebied en Hondsruggebied. In de naastgelegen eenvoudige boerenschuur vind je een sfeervol ingerichte theeschenkerij.

Homanshof

Archeologisch reservaat Strubben Kniphorstbosch
Tussen Anloo en Schipborg ligt een natuurgebied met een dubbele naam, namelijk De Strubben Kniphorstbosch. De Strubben zijn eikenbosjes op de overgang van de es van Schipborg en het heideveld. In het zuidoosten van het gebied liggen grote open stukken. Dat waren vroeger zandverstuivingen met mooie paraboolduinen. Ertussen vind je het Kniphorstbosch. Hier liet destijds de familie Kniphorst de heide ontginnen om er een bos aan te leggen voor de houtteelt.
Archeologische monumenten
Het is een gebied met veel archeologische monumenten. Onderweg in De Strubben Kniphorstbosch kom je langs twee hunebedden en tientallen grafheuvels. Je ziet er karrensporen uit voorbije eeuwen en bomkraters uit de Tweede Wereldoorlog.

Grafheuvels als onderdeel van een prehistorisch dodenlandschap
Nóg twee hunebedden
Behalve de huidige twee hunebedden moeten de boeren van de trechterbekercultuur (3400-2850 v.Chr.) er destijds in elk geval nóg twee hunebedden meer hebben gebouwd. Archeologen hebben de plek van deze verdwenen hunebedden kunnen vaststellen.
De Galgenberg
Verder vind je in De Strubben Kniphorstbosch tientallen grafheuvels uit vrijwel alle prehistorische perioden. Eén van de grootste is de Galgenberg. In de middeleeuwen koos men het liefst dit soort opvallende plekken uit om veroordeelden op te hangen. Dagenlang lieten de gezagsdragers het lijk op de heuvel hangen om voorbijgangers te laten zien hoe het afliep met mensen die niet wilden deugen.
Archeologisch reservaat
Sinds 2000 is De Strubben Kniphorstbosch het eerste en tot nu toe enige archeologisch reservaat van Nederland.
Echte Drentse natuur
Strubbenbossen zijn een stukje typisch Drentse natuur. Het woord ‘strubbe’ betekent kreupelhout. Strubben bestaan uit lage, grillig gevormde eikenbomen. Veel zware takken lopen bijna over de grond. Hun opvallende vorm kregen de strubben doordat de schapen aan de takken van de jonge boompjes aan de rand van het veld knaagden. Toen de schapen verdwenen zijn de eiken in grillige vormen opgeschoten. Jammer genoeg zijn de strubbenbosjes bij de meeste dorpen verdwenen toen de heidevelden werden ontgonnen.

Lage, grillig gevormde eikenboompjes in het open landschap, de zogenaamde strubben
Open landschap
Het hout in de Strubben werd om de tien à vijftien jaar gekapt. Vaak gebeurde dit door de eekschillers. Ze verkochten de eikenbast aan de leerindustrie die er looizuur van maakte. De bundeltjes hout verkochten de eekschillers in de dorpen als brandhout. Op de stronk liepen dan weer nieuwe eikenstammen uit. Toen de schapen de heide verlaten hadden, groeiden de meeste Drentse strubbenbossen dicht met opslag. In 2012 zijn hier in De Strubben veel bomen gekapt om het open landschap van vroeger terug te krijgen.
Landgoed
Het Kniphorstbosch dateert uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Eerst was het een landgoed met ouderwetse ‘bomenakkers’. In de loop van de tijd is het uitgegroeid tot een gevarieerd bos met loofbomen en naaldhout. Aan de rechte lanen met beuken of eiken aan weerszijden kun je nog goed zien dat de familie Kniphorst hun bos als een landgoed heeft aangelegd. Staatsbosbeheer probeert dit oorspronkelijke karakter zo goed mogelijk vast te houden. Hier en daar zijn enkele bospercelen gekapt waar zich spontaan nieuw bos kan ontwikkelen.

Strubben Kniphorstbos

Aan de rand van het beekdal van de Drentsche Aa liggen op sommige plaatsen zandduinen. Het hoogste duin vind je bij het dorp Schipborg: de Kymmelsberg. Bovenop de Kymmelsberg heb je een prachtig uitzicht over de Drentsche Aa zoals die hier door het landschap kronkelt.

De Kymmelsberg gezien vanuit het beekdal
Rivierduin
Tijdens de Saale-ijstijd woelde een rivier van ijs in het Hondsruggebied om tot lange ruggen en dalen. Aan het eind van die ijstijd sleep het smeltwater tussen de ruggen onder andere het stroomdal van de Drentsche Aa uit. Wat ijs en water achterlieten, was een ruig landschap met hoogteverschillen van tientallen meters. Duizenden jaren later tijdens de Weichsel-ijstijd joeg de wind onvoorstelbare hoeveelheden zand over de vlaktes. De laag dekzand streek de grootste plooien in het landschap glad. Aan de rand van het beekdal blies de wind het zand op tot hoge rivierduinen, zoals de Kymmelsberg.
De Steenmannetjesfietsroute 1 begint bij de Kymmelsberg.

Kymmelsberg

In Zeegse woonde de Drentse flierefluiter, zoals de schilder Erasmus Bernardus von Dülmen Krumpelmann ook wel werd genoemd. Hij is bekend geworden door zijn vlotte schilderijen van Drentse landschappen, maar ook van intieme schilderijtjes van zwemmende kinderen…

Het Drentse leven begin 20e eeuw
Hij dankte deze eretitel aan de joviale wijze waarop hij met een morsig potje water in zijn borstzakje, met een touwtje aan een knoopje van zijn hemd vastgezet en een aquareldoosje met gekleurde blokjes altijd in de weer was om het Drentse leven van de 20e eeuw snel vast te leggen voordat het weer voorbij was. De chroniqueur van het Drentse leven, geen Drent van geboorte, maar in heel Drenthe bekend.

von Dülmen Krumpelman

Honderdtwintigduizend jaar geleden naderde de Saale-ijstijd zijn eind. Het ijs was aan het smelten. Enorme hoeveelheden water zochten zich een weg naar de laagste plek. Aan de oostkant van de Hondsrug vormde zich een brede smeltwaterrivier, de oer-Hunze zou je kunnen zeggen.

Duunsche Landen
Zandduinen langs de Hunze bij Spijkerboor
In de laatste ijstijd, de Weichsel,  maakte de kou het landschap woest en ledig. Het Hunzedal stond grotendeels droog. Poolwinden joegen het zand over de vlakte. Hier aan de rand van het Hunzedal blies de wind het dekzand op sommige plaatsen op tot hoge duinen. In de naam Duunsche Landen herken je het woord ‘duin’.
Dat de wind meestal vanuit het zuidwesten waaide, is nog te zien aan de vorm van de duinen. Ze hebben de vorm van een groot hoefijzer met het open eind naar het zuidwesten. Samen vormen ze een grote uitblazingskom. Sinds kort is dit een van de aardkundige monumenten in de provincie Drenthe. Een panoramisch paneel geeft gedetailleerde informatie over het fenomeen.

Duunsche landen

De afgelopen jaren is hard gewerkt aan het herstel van het Hunzedal en in de Elzemaat kan je goed zien wat dit het landschap heeft opgeleverd. Van een recht kanaal door het aardappelland veranderde de Hunze in een kronkelende beek door ruige groenlanden. Het gebied is te vinden ten westen van Eexterveen.

Buiten zijn oevers
In dit gebied mag de Hunze weer buiten zijn oevers treden. Er ontwikkelen zich in het beekdal allerlei moerasjes en moerasbosjes. De zwarte els is typisch een boom voor zo’n moerasbos. Niet voor niets gaf de boom het gebied de naam ‘Elzemaat’. Ook de otter en de bever komen weer in het gebied voor.
Het gebouwtje in de Elzemaat werd halverwege de vorige eeuw gebouwd om schoon Hunzewater naar een drie kilometer oostelijk gelegen aardappelmeelfabriek te pompen. Stichting Het Drentse Landschap heeft er een informatiepunt en uitkijkpost van gemaakt.

Hunze Elzemaat

Het dorp Annerveenschekanaal ligt langs het Grevelingskanaal. Aan de drukke kant woonden de ‘gewone mensen’, aan de stille kant had je de ‘dikke boeren’…
‘Grevijlinkhuis’
Het dorp ontstond aan het eind van de achttiende eeuw dankzij de Annerveensche Heerencompagnie. Lambartus Grevijlink was de grote man achter de compagnie. Het legde hem geen windeieren. Zijn statige ‘Grevijlinkhuis’ vind je op de kop van het kanaal.

Toestemming
In 1771 kreeg Grevijlink toestemming van de stad Groningen om zijn turf via de Groninger kanalen af te voeren. Annerveenschekanaal was niet langer afhankelijk van de Hunze. De Hunze was een groot deel van het jaar nauwelijks te bevaren.
Architectuur
Let vooral op de architectuur van de statige boerderijen en de kleine huisjes langs het kanaal!

Annerveenschekanaal

Het doorbraakdal van de Besloten Venen
Tussen Noordlaren en Glimmen liggen de Besloten Venen. Het gebied is het resultaat van een bijzonder verschijnsel uit de voorlaatste ijstijd, de Saale-ijstijd. Geologen noemen het een doorbraakdal. Het dal ontstond aan het eind van die ijstijd toen smeltwater een laagte uitspoelde die dwars door de Hondsrug heen liep. Zo ontstond de laagte van de Besloten Venen, die een verbinding vormde tussen de beekdalen van Drentsche Aa en Hunze. 
Na de laatste ijstijd heeft de Drentsche Aa een tijdlang rechtstreeks op de Hunze afgewaterd. Geologen vonden het bewijs hiervan in de vorm van een zogeheten spoelzandwaaier in het Hunzedal die nu deels op de bodem van het Zuidlaardermeer ligt. Zoals de naam Besloten Venen al doet vermoeden, groeide deze verbinding op een gegeven moment dicht met veen en hernam de Drentsche Aa haar oude loop langs de westflank van de Hondsrug naar het noorden.

Natuurontwikkeling
In 2015 is in de Besloten Venen een natuurontwikkelingsproject van start gegaan om water van de Drentsche Aa het gebied weer binnen te brengen. Er zullen overstromingsgebieden ontstaan waar bevers en otters zich prima thuis gaan voelen. Het uitzicht vanaf het bruggetje is overweldigend.

Besloten Venen

In de jaren ’50 en ’60 werd de Hunze rechtgetrokken en opgesloten tussen kades. Met stuwen en gemaaltjes was het waterpeil voortaan exact te regelen. Als een herinnering aan hoe het eens geweest is, werd onder andere in het Torenveen tussen Gasselternijveen en Gieterveen een meander van de oude Hunze bewaard. Sinds 2012 is er een project gaande om de Hunze in zijn oude glorie te herstellen. 

Nieuwe kansen voor de Hunze
Het Drentse Landschap is bezig de natuur in het Hunzedal te herstellen om het riviertje nieuwe kansen te geven. Het Torenveen-project werd in 2012 voltooid. De oude meanders werden weer open gegraven en de kades zijn een flink stuk naar buiten verlegd. Dit was om de kleine rivier weer de ruimte te geven, te gaan kronkelen als weleer. De natur heeft geprofiteerd van deze ingrepen, want dieren als bevers en otters komen weer volop voor. Zie voor meer details de Hunzevisie. 
Klimaatbuffer
Het Torenveen fungeert als een klimaatbuffer, om in extreem natte periodes de grote hoeveelheden water een tijdje vast te kunnen houden, om zo overstromingen stroomafwaarts tegen te gaan.

De Hunze Torenveen

Hondsrug Hotspots Noord Oost

image.w500

publishedLiveRoute

Het Nationaal beek- en esdorpenlandschap Drentsche Aa  dat in 2002 is ingesteld als Nationaal Park, is onderdeel van Het Nationaal Landschap Drentsche Aa. Dat is een van de 20 Nationale landschappen in Nederland, die in 2005 door het ministerie van VROM zijn ingesteld. Het ligt grofweg in de driehoek Beilen, Borger en Haren. De huidige omvang is 31.823 ha.

Als belangrijkste kenmerken voor het gebied beschouwt men het kleinschalig landschap, de vrij meanderende beken en de samenhang van essen, bossen, heides en moderne ontginningen. Binnen en buiten het deel van het nationaal landschap dat tevens de status van Nationaal Park heeft krijgen het natuur- en cultuurlandschap ongeveer evenveel aandacht.
Bron: Wikipedia

Anloo Gasteren

Jimbo

De Strubben-Kniphorstbos is een natuurgebied tussen Anloo en Schipborg in Drenthe. Het is het enige archeologische reservaat van Nederland. De dubbele naam van het gebied is ontleend aan de 'stobbige' eiken in het gebied en aan mr. Gerrit Kniphorst die in de negentiende eeuw de eigenaar en ontginner was van de toenmalige heidevelden. In het gebied zijn diverse sporen te vinden uit de prehistorie. Van de vier hunebedden zijn er nu nog twee (D7 en D8) aanwezig. Het gebied herbergt daarnaast een zestigtal grafheuvels. Het terrein is in de twintigste eeuw lange tijd (vanaf 1938) in gebruik geweest als militair oefenterrein.
Bron: Wikipedia.

Schipborg Kniphorstbos

“Annen, van werkdorp naar woondorp” 

Deze wandelroute is tot stand gekomen als initiatief van de Historische Vereniging van Annen en bedoeld om het werk van de in 1854 in Annen geboren Roelof Schuiling te eren. Deze boerenzoon heeft zich ontwikkeld tot één van de belangrijkste ontwikkelaars van het aardrijkskundeonderwijs in Nederland. Zo heeft Schuiling als eerste de structuur van een esdorp -zoals ook Annen is- beschreven.  Kenmerkend voor de originele structuur  van een esdorp is de aanwezigheid van een brink met daaromheen de boerderijen, de es, een beekdal en de uitgestrekte heidevelden.

Deze wandeling laat u kennis maken met de samenhang tussen de geologische karakteristieken en de samenhang met het cultuurlandschap. Met name in de laatste 100 jaar is het dorp sterk van karakter veranderd. Was het vroeger een boerendorp, thans is het een forensendorp met bijna 4000 inwoners. Het thema van deze wandeling luidt daarom: Annen, van werkdorp naar woondorp.

De wandeling is gemarkeerd door 13 genummerde veldkeien met daarop het bijgaande symbool. Dit is een stylistische weergave van de structuur van es- brinkdorp volgens Schuiling. De route start en eindigt bij het gedenkteken, dat in 2016 is opgericht ter ere van Roelof Schuiling

De hele route is circa 7,3 km en voert deels langs onverharde paden, die bij nat weer modderig kunnen zijn. Pas in het laatste deel van de wandeling passeert u enkele horecabedrijven om een hapje en een drankje te kunnen nemen.

Roelof Schuiling

De 'Huisfietsroute' van Café De Grutter. U komt door het Hunzedal en door één van de schatkamers van De Hondsrug: De Strubben-Kniphortsbos.  

Annen Zeegse Eext (Hunze en Drentse Aa)

Wandel van Zuidlaren met zijn zeven brinken naar Annen en terug. 
Midden in Annen ligt een grasbrink, wat kenmerkend is voor dorpen in de omgeving. De brink van Annen is de grootste grasbrink van Europa.
Bron: Wikipedia.

Zuidlaren - Annen

Loop vanuit het dorp met de grootste brink De Hondsrug af en wandel het voormalige veengebied in. Ervaar de rijkdom, beleef het hoogte verschil en ontdek de 'nieuwe natuur'.

Annen Spijkerboor

De wandeling gaat door het beekdal richting Taarlo en loon. Langs het Loonerdiep en over het Balloërveld. Het gaat kris kras over de heide.
De dorpen Gasteren en Taarlo zijn typerend voor het Drentsche Aa landschap. Het kleine dorpje Taarlo is een prachtig oud Drents Esdorp met een dobbe op de Brink.

Gasteren Loon

Een route langs vele orcideeén. Kenmerkend voor de bloem zijn de ‘wisselknollen’: tijdens de bloei ontstaat reeds een wortelknol voor het volgende jaar, met daarop de knop voor de nieuwe bloemstengel. Tijdens of direct na de winter ontwikkelt zich de nieuwe stengel, kort daarop wordt de nieuwe knol gevormd, en gelijktijdig verwelkt de oude. De plant heeft dus steeds twee knollen, die wel van grootte kunnen verschillen.

De bloem van de Orchideae bezit een gynostemium met één rechtopstaande helmknop met aan het einde een kleefschijfje of viscidium en een uitsteekseltje of rostellum. De pollinia vormen een zachte, kleverige massa, in verschillende zakjes verdeeld.
Bron: Wikipedia.

Drenthe Routes Wandelcafé