jimbo

Het Deelense Veld is het meest bijzondere deel van Het Nationale Park de Hoge Veluwe. Harde ijzerbanken zorgen ervoor dat het regenwater op veel plaatsen niet kan wegzinken. Het resultaat is een serie vennen in een natte ‘savanne’ van pijpestrootje. Overal baltsen er watersnippen. In de zomer vliegen er massa’s libellen, opgejaagd door de boomvalken. Er zitten adders en zeldzame vlinders als gentiaanblauwtje. 
Dit is een route voor de echte liefhebber en avonturier. Het traject is lang, het terrein is op plekken lastig te bewandelen en er zijn natte laagtes waar je doorheen zult moeten waden. 
Het is een absoluut privilege dit deels nieuw opengestelde pad te kunnen bewandelen. De flora en fauna is uniek maar ook erg kwetsbaar. Wees daarom extra voorzichtig met waar je loopt en verstoor de vogels niet!

Zwerven over het Deelense Veld

original

image.w500

Jimbo

Wieringen is altijd een beetje een verstekeling geweest onder de Waddeneilanden, met een heel andere ontstaansgeschiedenis. Het is een restant van de oude stuwwal die waarschijnlijk tot de Allerheiligenvloed in 1170 vanaf het vasteland van Friesland een schiereiland vormde. 
Die ijstijdhistorie, de eilandgeschiedenis en de grote waterwerkenontwikkeling van de vorige eeuw zijn allemaal voelbaar op deze route over Wieringen. Daarnaast is het een uitstekende route om vogels te kijken. Veel van de waddensoorten zijn hier present, op een van de meest toegankelijke en tegelijkertijd meest vergeten gedeeltes van het Waddengebied. 


Wieringen en Balgzand

De haven, het dorp en de camping Stortemelk zijn het kloppend hart van toeristisch Vlieland. Tussen deze drie ligt een divers gebied met hoge duinen, bos en heide, een vogelrijk stuk Waddenkust en een deel van de Noordzee waar in najaar en winter veel op vogelgebied te beleven valt. Op deze afwisselende wandeling bevind je je het ene moment midden in het toeristische hart van het eiland om vervolgens over paden te gaan waar zich zelden iemand vertoont. 

Vlieland – Rondom het dorp

Je kunt eigenlijk maar op één manier een rondje fietsen op Vlieland. Er is tenslotte vanuit het dorp maar één verharde weg naar het westen en aan de Noordzeekant maar één fietspad weer terug. Onderweg zie je het eiland in zijn volle glorie, met duinen, bossen, bloemrijke duinvalleien en de uitgestrekte kale duinen aan het begin van de Vliehors. De diversiteit aan flora en fauna is overweldigend. Op sommige plekken is deze overigens het beste te zien aan de hand van een korte wandeling. Vandaar dat deze fietsroute ook enkele korte wandelrondjes omvat.

Vlieland – de fietsroute

Zelden kom je een plek tegen waar de natuur zo diep de binnenstad is binnengedrongen als in Arnhem. Deze stad is dan ook uniek in Nederland door haar parken, die allemaal eeuwen geleden als landgoederen zijn aangelegd.  
Deze landschappelijk prachtige wandeling vertelt je twee verhalen. Enerzijds die van de natuurlijke Veluwe – de overgangen van beekdal met moerasbos, van hooilanden vol bloemen, naar eeuwenoud hellingbos op de flanken en de heidevelden bovenop. Anderzijds zit je hier in het hart van het ‘Geldersch Arcadië’, waar de adel en andere welgestelden hun eigen kleine Zwitserlandjes namaakten met watervallen, bosschages en pittoreske doorkijkjes. De route slingert door een keten van landgoederen, die allemaal naadloos op elkaar aansluiten. Een lusthof voor natuurliefhebbers, precies zoals de landheren het bedoeld hebben.

foto: Koos Dansen 

Van Sonsbeek tot Warnsborn - de Arnhemse buitenplaatsen

Bij Harderwijk reikt de Veluwe tot aan de oever van de voormalige Zuiderzee (nu Veluwemeer). Het is een ontmoeting tussen twee uitersten. De Veluwemeernatuur is nat, voedselrijk, groen en weelderig. Het is er druk met mensen en vogels. De uitgestrekte zanden van Beekhuizen en Hulshorst zijn exact het tegenovergestelde: gortdroog, heel voedselarm, woestijnachtig en stil. Op deze route beleef je die snelle overgang tussen beide landschappen, inclusief hun bijzondere flora en fauna.  


Tussen zand en Zuiderzee

Voedselarme moerassen heb je in verschillende varianten en allemaal zijn ze zeldzaam geworden. Het speciale van deze route is dat hij je langs twee verschillende voedselarme ‘wetlands’ voert die pal naast elkaar liggen: het vennengebied van de Tongerense Heide en het venige beekdal van het Wisselse Veen. Ze hebben een verschillende flora en fauna, maar allebei zijn ze rijk aan bijzondere soorten, et name reptielen, planten en libellen.

Tongerense Heide en Wisselse Veen

Langs de Texelse Waddenkust ligt een hele keten van vogelgebieden. Ze zijn verbonden via de Waddendijk die daarom ook wel de ‘Vogelboulevard’ wordt genoemd. De meeste van deze natuurgebieden hebben recent een metamorfose ondergaan en trekken inmiddels enorme aantallen vogels. 
Een tocht langs de Vogelboulevard is het hele jaar door aantrekkelijk, maar vooral tijdens het broedseizoen een waar spektakel. Dan kijk je uit op broedende kluten, sterns en plevieren, fiets je langs polders vol broedende weidevogels en zie je foeragerende lepelaars op de plassen. De vogels zijn vaak van dichtbij te zien. Als je wat geduld hebt, zie je alle gezinsperikelen en burenruzies van de kolonie zich voor je neus voltrekken. 


Texel – Vogelboulevard

De Slufter is het grootste kweldergebied van Texel en het enige in het Waddengebied dat niet aan de Waddenzee maar aan de Noordzeekant ligt. Het is een ruig gebied met zoutmoeras, jonge duinen en een grote, bochtige geul waar veel vogels zitten. 
Als je deze route lekker lang wilt maken, zoals wij hem beschrijven, dan wandel je via het strand door naar het uitgestrekte duingebied van de Muy, dat vol staat met bijzondere planten. 


Texel – Slufter en de Muy

Deze dagwandeling combineert een van Texels mooiste vogelgebieden (de Mokbaai) met enkele spectaculaire kalkrijke duinvalleien en ruige duingebieden. 
De zuidpunt van Texel is relatief jong en bestaat uit een serie natte valleien waar vele duizenden orchideeën bloeien en bijzondere vlinders vliegen. De Mokbaai is een heel ander gebied – een zoute, slikrijke baai waar met name tijdens hoog water enorme aantallen wadvogels te vinden zijn. Op deze wandeling zwerf je van zout naar zoet water, van kalkrijke naar kalkarme duinvalleien en van uitgestrekte zandplaten die telkens verder aangroeien naar een kustgebied waar de erosie het duin tot een klif heeft vervormd. Een route vol contrasten.


Texel – Mokbaai en de Hors

Tot 1835 was de noordpunt van Texel een apart eiland: Eierland. Het zat er in de broedtijd vol met eidereenden en meeuwen en werd door de Texelaars vooral gebruikt om eieren te rapen, vandaar de naam. Vandaag is het nog steeds een prachtige plek voor vogelliefhebbers, maar niet zozeer vanwege de broedvogelkolonie (al broeden er nog steeds veel meeuwen), maar omdat dit een van de beste plekken is in heel Nederland om dwaalgasten en zeldzamere vogels op doortrek te zien. 
De beste tijd om deze route te lopen is dan ook het voorjaar en het najaar.

Foto: Stijn Smits

Texel – Eierland

Tussen Den Burg en Oudeschild ligt een bijzonder landschap, dat je uitsluitend op Texel en Wieringen tegenkomt. Het is een zalig rustig, glooiend gebied, met bosjes, verspreide boerderijen, schapenboeten en Texels flavour: tuinwallen. Dit zijn plaggenmuurtjes die het landschap een Engels tintje geven. 
Deze wandeling voert je van Den Burg naar Oudeschild over kleine paadjes en rustige weggetjes. Dit is bovenal een wandeling met veel geschiedenis en een prachtig landschap. 


Texel – De Hoge Berg

De Noordsvaarder is op meerdere manieren een apart stuk van Terschelling. Tot het midden van de 19e eeuw was het helemaal geen onderdeel van het eiland, maar een zandplaat voor de kust. Terschelling hield destijds op bij het Seinpaalduin boven het dorp. 
Nu is de Noordsvaarder een groot laaggelegen moerasgebied aan de westkant van het eiland, omsloten door zandduinen en een enorme zandvlakte aan de zuidkant. Al met al is het een veel grootster en ruiger gebied dan het centrale duingebied. Er liggen maar een paar paden; de rest is te moerassig om doorheen te lopen. De flora en fauna van de Noordsvaarder is rijk, al laten met name de vogels zich niet altijd even gemakkelijk zien.

Terschelling – Noordsvaarder 

Voorbij Oosterend, waar de geborgenheid van het cultuurland overgaat in de ruige weidsheid van de Boschplaat, ligt een bijzonder overgangsgebied: de Grië. Hier vind je zowel ruige, buitendijkse graslanden als houtwallen en bosschages, waarin maar liefst vier eendenkooien liggen verscholen, de grootste concentratie in het hele Nederlandse Waddengebied, wellicht ter wereld. 
Tegelijkertijd is dit de plek waar duin, kwelder en Waddenzee elkaar raken. Aansluitend aan de Grië ligt de Berkenvallei, al even speciaal omdat het een van de weinige volledig natuurlijke bosgebieden van het Waddengebied is.   
Al dit bovenstaande is samengebald in één wandelroute. Onderweg word je ook nog eens getrakteerd op een rijke flora en kom je bij een van de beste plekken om wadvogels te kijken.


Terschelling – Grië en Berkenvallei

De Koegelwieck is een wat onbekender en minder bezocht duingebied. Het is dan ook het enige deel van de Terschellinger duinboog waar geen fietspad doorheen loopt en de wandelpaden die er zijn, staan in de winter grotendeels onder water. In de tweede helft van de lente en in de zomer is de Koegelwieck prachtig – de combinatie van zalige rust en een rijke flora maakt het gebied ideaal voor een wandeling. Vanwege de intacte duinvegetatie is de Koegelwieck onder vegetatiekundigen een geliefd onderzoeksgebied, waar al decennialang gekeken wordt naar de relatie tussen bodem en plantengroei.
Let op! Delen van het pad kunnen in de winter en voorjaar behoorlijk nat zijn. 


Terschelling – Koegelwieck

Op Terschelling vind je alle soorten landschappen vlak bij elkaar. Het is dan ook eenvoudig om in één route een goede indruk te krijgen van wat dit eiland te bieden heeft. Je komt tijdens deze fietstocht langs alle waddenlandschappen, van wadplaten en een stukje kwelder tot het polderlandschap met dorpjes, bossen, duinen en natte duinvalleien. Ieder van deze landschappen heeft zijn eigen typische maar altijd rijke flora en fauna. In voorjaar en zomer zie je veel vlinders en orchideeën, terwijl het landschap en het vogelleven het hele jaar door indrukwekkend zijn.    

Foto: haven van West Terschelling – Jakoba de Graaf

Terschelling – de mooiste fietsroute

De Boschplaat beslaat de hele oostkant van Terschelling. Het is de grootste kwelder van Nederland – ruig, leeg en met de uitstraling van de Mongoolse steppe. 
Een zwerftocht over de Boschplaat geeft je al snel het idee van een oerlandschap, dat hier, onberoerd door de mens, al een eeuwigheid ligt. De Boschplaat is echter juist heel jong. Het was oorspronkelijk een zandplaat die tegen het eiland aan kwam te liggen. Tussen 1931 en 1937 is vervolgens een stuifdijk aangelegd over de gehele lengte van de Boschplaat, waarna de enorme, kale zand- en slibplaat pas begroeid is geraakt. 
Er loopt een lang, hobbelig pad dwars over de Boschplaat. Het is een wandelpad, dat je ook per fiets kunt afleggen, al is dat vanwege de kuilen, plassen en zandige stukken een flinke uitdaging. De Boschplaat is dan ook zowel een sportieve uitdaging als een natuurspektakel.

Foto: Stijn Smits


Terschelling – Boschplaat

Natte heiden met gentianen en orchideeën. Een verstild beekdal waar ’s ochtends vroeg de reeën grazen tussen de valeriaan. Een grillig beukenbos met een tapijt van teer dalkruid. Oude landhuizen, vreemde kraters in het bos, een curieuze traditie met adellieden en witte pauwen. Zomaar een greep uit de vele aspecten van deze fietsroute – de meest afwisselende van de hele Noord-Veluwe . 
Op sommige plekken liggen de mooiste delen een eindje van het fietspad af en zul je een klein stukje moeten lopen.


Speulderbos en Staverden

De westkant van Schiermonnikoog is nog maar jong. De zandplaat Rif is er pas net aan vastgegroeid en ligt als een Sahara te blinken in de zomerzon. Jonge duinen en zandplaten zitten vol met kalk van het schelpgruis. Zodra de invloed van het zoute water weg is en de kalk nog volop in de bodem zit, zijn de omstandigheden perfect voor een speciale flora, waarin veel orchideeën voorkomen.
Het bijzondere aan deze route is niet alleen dat je zo’n jonge duinvallei bezoekt, maar dat daarachter een wat oudere ligt, en daarachter nog weer een oudere. Achter iedere heuvel zie je wat de tijd met de flora doet – zelden kun je dat zo mooi zien als op deze route. 

Schiermonnikoog – Westerplan en duinvalleien

Schiermonnikoog is maar klein en het goed befietsbare deel is nog veel compacter. Met 23 kilometer ben je rond, maar op dat korte stuk is zoveel te zien dat je daar toch makkelijk een volle dag mee zoet bent. De dijk met zijn wadvogels, een korte wandeling bij de Kobbeduinen, moerasvogels bij de Westerplas en wilde planten bij de vuurtoren – de diversiteit is enorm. 

Foto: Luc Hoogenstein
Deze route is dan ook de perfecte introductie, zowel voor als je meerdere dagen op het eiland bent als wanneer je voor een dagje overkomt en de laatste boot weer terugneemt. 

Schiermonnikoog – Fietsroute

Schiermonnikoog staat bekend om zijn stranden, duinvalleien en natuurlijk het wad. Het centrale duingebied is dan ook verrassend rustig. De afwisseling van bos, open duin en natte valleien vormen het ideale landschap voor een rustige wandeling, waarin – hoe kan het ook anders – de flora en fauna voor wat spektakel zorgt. Met name de wilde bloemen en vlinders zijn aantrekkelijk – het mooiste seizoen voor deze route is dan ook tussen mei en augustus. 

Afbeelding: Spaanse Ruiter – Saxifraga / Hans Dekker

Schiermonnikoog - tussen Kapenglop en Arnicaweide

Nationaal Park de Veluwezoom doet zijn naam eer aan. Het park ligt precies op de rand van de Veluwe en wel daar waar het landschap het meest spectaculair is. 
Deze wandeling is een Veluwse klassieker en voert over het golvende Herikhuizerveld naar de Posbank – een schitterend landschap met een rijke flora en fauna. 


Rondje Posbank

Het Lauwersmeergebied staat hoog in de top tien van belangrijkste vogelgebieden van ons land. De grote aantallen rietvogels, weidevogels (waaronder baltsende kemphanen), de gigantische aantallen brandganzen in de winter, de zeearend die hier broedt – dit gebied is één groot vogelspektakel. 

Het Lauwersmeer is niet los te zien van het Waddengebied. Het heeft dezelfde ontstaansgeschiedenis. Maar doordat het aan het vasteland ligt, en vanwege de enorme rietgebieden, heeft het toch een eigen karakter. 

Er is maar één logische route rondom het Lauwersmeer, waarlangs alle goede gebieden liggen. Het is een lange fietsroute en als er veel te zien is, zou het zo maar eens kunnen dat je hem in twee delen op moet splitsen. Niet erg, dan trek je toch twee dagen uit voor je bezoek aan het Lauwersmeer. 

Rondje Lauwersmeer

Rivierengebied, beekdallandschap en stuwwal. De drie-eenheid van het Veluwse landschap vind je op weinig plaatsen zo mooi terug als in de omgeving van Brummen. Door een mooie speling van het lot liggen juist hier een van de meest bijzondere stukken uiterwaard vlak bij een aantal grote landgoederen met een beeldschoon coulisselandschap. Direct daarachter klim je door de oude bossen van de Loenermark en Veluwezoom omhoog naar de heiden. 
De aantrekkelijkheid van deze route is niet alleen te vinden in het landschap. Weidevogels, wielewalen en allerlei bosvogels, zeldzame vlinders als bosparelmoer- en kleine ijsvogelvlinders, goede plekken voor ringslangen, reeën, zwijnen, herten, dassen en een van de allermooiste gebieden voor rivierdalplanten – het ligt allemaal op deze route.   

Rondje Brummen

De Renkumse Beek ontspringt onderaan de Ginkelse Heide, net ten noorden van de A12 en stroomt over een lengte van ongeveer 7 kilometer naar de monding in de Nederrijn. Het dal is ontstaan als smeltwaterbeek van de grote gletsjer die de Gelderse vallei heeft gevormd in de voorlaatste ijstijd. Tegenwoordig is het een beekdal waarvan er maar weinig van over zijn in Nederland: een intacte strook van moerassige graslanden waardoor enkele stroompjes lopen. 
Er is een prachtige route te lopen die het gehele dal verkent, van bovenop de heuvelrug tot aan de monding in de Nederrijn. Hier hebben we die route in twee delen opgeknipt, die naadloos op elkaar aansluiten. Dit is het benedenstroomse deel. 

Renkums Beekdal - naar de monding

7,7 km  (wandelroute; 18,8 km met verlenging)

De Renkumse Beek ontspringt onderaan de Ginkelse Heide, net ten noorden van de A12 en stroomt over een lengte van ongeveer 7 kilometer naar de monding in de Nederrijn. Het dal is ontstaan als smeltwaterbeek van de grote gletsjer die de Gelderse vallei heeft gevormd in de voorlaatste ijstijd. Tegenwoordig is het een beekdal waarvan er maar weinig van over zijn in Nederland: een intacte strook van moerassige graslanden waardoor enkele stroompjes lopen. 
Er is een prachtige route te lopen die het gehele dal verkent, van bovenop de heuvelrug tot aan de monding in de Nederrijn. Hier hebben we de route in twee delen opgeknipt, die naadloos op elkaar aansluiten. Dit is het bovenstroomse deel. 

Renkums Beekdal - naar de bron

Lange tijd bestond de Planken Wambuis uit heide, stuifzanden en enkele ‘geriefsbosjes’. Het waren woeste gronden met enkele kleine buurtschappen als Oud en Nieuw Reemst, Mossel en Ginkel. Planken Wambuis is nog steeds een groot en woest terrein. De oude buurtschappen zijn er ook nog, net als de heide en stuifzanden, al is het oppervlak daarvan flink geslonken door naaldboomplantages. 
Deze route gaat dwars door het gebied met een uitstap naar de schaapskooi op de Ginkelse Heide. Het is een lange route, die je gemakkelijk in twee of drie handzame trajecten kunt opknippen. Je kunt hem zowel op de fiets als lopend doen. Dit hier is de wandelversie. 

Planken Wambuis – Mossel 

Lange tijd bestond de Planken Wambuis uit heide, stuifzanden en enkele ‘geriefsbosjes’. Het waren woeste gronden met enkele kleine buurtschappen als Oud en Nieuw Reemst, Mossel en Ginkel. Planken Wambuis is nog steeds een groot en woest terrein. De oude buurtschappen zijn er ook nog, net als de heide en stuifzanden, al is het oppervlak daarvan flink geslonken door naaldboomplantages. 
Deze route gaat dwars door het gebied met een uitstap naar de schaapskooi op de Ginkelse Heide. 

Foto: Ree / Herman Veerbeek

Planken Wambuis - De Ginkel

Onder de vogelliefhebbers is Arkemheen een begrip. De open polder met zijn kronkelende slootjes en weilanden tjokvol weidevogels is voor Gelderse begrippen een unicum. 
Wellicht wat minder bekend is het landgoed Oldenaller, dat vlak naast de polder ligt. Toch is ook dit een juweel van een gebied. Het is een kleinschalig kampenlandschap met hagen, bosschages, bloemrijke weilanden en vochtige heideterreinen – totaal anders dan het open polderlandschap. De afwisseling tussen beide is daarmee de grote kracht van deze route.

Foto: Bouke ten Cate


Oldenaller en Arkemheen

Het Noarderleech is het centrale gebied van de immense strook kwelders die gezamenlijk Noard Fryslân Bûtendyks genoemd worden. 
Het mooie van het Noarderleech is dat je er een rondwandeling in kunt maken en zo het landschap, de vogels en de zoutflora van dichtbij kunt bekijken. 


Foto: Jan Sohler

Noarderleech

Schitterende oude bossen op de steile zuidoostrand van de Veluwe – dat is het landschappelijke thema van deze wandelroute. Je pendelt op en neer van de voet van de heuvelrug tot op het plateau en doet daarbij drie schitterende bosgebieden van de Veluwe aan: Rhederoord, Middachten en de Onzalige Bossen. 
Wat deze route naast het landschap zo aantrekkelijk maakt, is de rijke voorjaarsflora en de bosvogels. In de herfst is de kleurenpracht van de bomen fenomenaal, net als de paddestoelen.


Middachten en de Onzalige bossen

De omgeving van Kootwijk is iets bijzonders, zelfs voor Veluwse begrippen. Van de immense ‘Atlantische woestijn’, de band van stuifzandgebieden uit de 19e eeuw is het Kootwijkerzand het grootst overgebleven gebied. Het is daarmee meteen het grootste stuifzand van West-Europa. Enorme vliegdennen op hoge zandduinen tronen boven de zandvlakte uit – een indrukwekkend gezicht. 
Rondom het Kootwijkerzand ligt een krans van bijzondere natuurgebieden en deze fietsroute is zo opgezet dat je deze gebieden allemaal aandoet, en even kort het Kootwijkerzand zelf opgaat. Als je het zand echt wilt ontdekken, moet je dat te voet doen - zie wandelroute Kootwijkerzand).

Kootwijkerzand en omgeving

Als rokken van een ui, zo liggen de akkers in lagen tussen het dorp Uithuizen en het wad, gescheiden door slaperdijken – oude waddendijken die in onbruik zijn geraakt toen de kustlijn van de Waddenzee naar het noorden opschoof. Achter iedere dijk ligt een jonger stuk land – dikke zeeklei en eindeloze, uitgestrekte akkers met bieten, aardappels, graan en koolzaad. Tot aan de Waddendijk. Daarachter ligt de kwelder met grote vierkanten rasters van takken die nieuw land moesten laten opslibben. 
Deze route leidt door een van de rustigste delen van het Waddengebied en is aantrekkelijk voor vogelaars en liefhebbers van het open Groningse landschap. 

Hoge land en Uithuizerwad

Het Hulshorsterzand is het grootste stuifzand op de Noord-Veluwe. Vlak naast het gebied ligt het prachtige dal van de Hierdense Beek, waar het water haar weg zoekt door een eeuwenoud bos. De combinatie van beide gebieden levert een prachtig wandeling op, waar met name in het voorjaar veel vogels te vinden zijn.

Hierdense beek en Hulshorsterzand

Deze landschappelijk prachtige wandeling heeft een historisch en een ecologisch thema. Historisch, door de grafheuvels en de Romantische schilders van de Oosterbeekse school die graag in dit gebied werkten. De hevige gevechten die hier in de Tweede Wereldoorlog plaatsvonden hebben ook hun stempel op het gebied gedrukt. Ecologisch is dit een bijzondere wandeling omdat je de Heelsumse Beek van bron tot monding volgt en het landschap mee ziet veranderen. Verder is dit een van de fraaiste bomenroutes van de Veluwe, met een groot aantal monumentale eiken, beuken, dennen, haagbeuken en Nederlands oudste Robinia.

Heelsumse Beek en Doorwerth

Het meest uitgestrekte kweldergebied aan de wal ligt tussen Zwarte Haan en Holwerd. Noard Fryslân Bûtendyks heet het. Het is een immense open vlakte van kwelders en zomerpolders waar het hele jaar rond veel vogels te vinden zijn. De terugweg van de route leidt door jonge en oude landwinningspolders in de voormalige Middelzee. Je komt er langs historische dorpen en een van de mooiste terpen van de Waddenkust.
Op deze fietsroute kun je op twee plekken een korte wandelroute maken over de kwelder (3,5 en 2,5 km).  

Friese Waddenkust

Zo’n anderhalve eeuw geleden was de Veluweflank tussen Brummen en Eerbeek één groot, nat gebied, doorregen met beken en bronnetjes waaruit ijzerrijk kwelwater omhoogkwam. Op zandige plekken was er natte heide en elders lagen hooilanden die dankzij het opwellende grondwater een prachtige flora hadden – de blauwgraslanden. 
Veel hiervan is verdwenen, maar de Empese en Tondese Heide is nog een relict van deze rijke natuur. In 2012 heeft beheerder Natuurmonumenten forse herstelwerkzaamheden uitgevoerd. Ook is er een wandelroute aangelegd waarop je de bijzondere flora en fauna kunt ontdekken. 

Empese en Tondense Heide

De oudste bosgebieden van de Veluwe zijn de malebossen. Ze bestonden al in de Middeleeuwen. Beroemde malebossen zijn de grillige beukenwouden bij Speuld en Kroondomein Het Loo. De malebossen van de Elspeter Struiken zijn relatief onbekend, maar zeker zo bekoorlijk. 
Deze wandelroute vertrekt vanaf het voormalige klooster Mennorode dwars door de Elspeter Struiken naar de Noorderheide, die een eigen interessante geschiedenis heeft, en terug door de oude malebossen van Elspeet.


Elspeter struiken (nieuw)

Er is in heel Nederland geen plek te vinden als het Oldambt in Noordoost-Groningen. De grond is er zwaar maar zeer vruchtbaar en uitstekend geschikt voor het verbouwen van graan, koolzaad en luzerne. Het is niet voor niets dat het Oldambt bekend staat als ‘de graanrepubliek’. Onder vogelaars is het gebied zeker zo beroemd, maar dan vanwege de vele roofvogels die hier te vinden zijn, met name de grauwe kiekendief.
Aan de andere kant van de zeedijk ligt de Dollard, een uithoek van de Waddenzee en het estuarium waarin de Eems uitmondt. De Dollard is nu samen met de Westerschelde het enige natuurlijke overgangsgebied tussen zoet en zout water en een enorm belangrijk gebied voor vogels. 
Deze route volgt de kleine landweggetjes door het Oldambt naar Nieuw Statenzijl, waar, op de grens met Duitsland, de Westerwoldse Aa in de Dollard uitmondt en waar de vogelkijkhut de Kiekkaaste staat. Verwacht hier niet de vakantiedrukte van de Waddeneilanden – dit deel van het Waddengebied is stil, open en agrarisch en heeft een unieke eigen sfeer.


Dollard en Oldambt

Het Deelerwoud ligt midden op de droge, voedselarme zandgronden. De naam ten spijt bestaat het voor een groot deel uit heide. Droge, grazige heide met af en toe een knoestige eik of verwaaide den. Rondom liggen dennen- en eikenbossen. 
De voedselarme, uniforme zandgrond beperkt de diversiteit op het Deelerwoud enigszins, maar dat wil niet zeggen dat er weinig te vinden is. Integendeel: het gebied grossiert in wild en herbergt een flink aantal vogelsoorten, waaronder enkele hele zeldzame als de draaihals en de slangenarend. Tussen 2000 en 2017 is er helemaal niet gejaagd op het Deelerwoud. De dieren die er nu leven zijn dan ook minder schuw en de kans dat je wild gaat zien, is daardoor behoorlijk groot. 

Deelerwoud

Deze fietsroute laat je kennis maken met het weidse open polderlandschap en de Randmeren boven Oldenbroek, waar (met name in het voorjaar) veel vogels te vinden zijn:  zeearend, wilde en kleine zwaan, krooneend, zwarte stern en lepelaar. Maar er is meer. De terugweg naar Oldebroek leidt je door het lieflijke coulisselandschap dat zo typisch is voor de Veluweflank. Het statige landgoed Zwaluwenburg aan het einde van de route giet toch nog een Veluws sausje over deze poldertocht. 

De polders bij Oldebroek

‘De Veluwe’ is voor veel mensen synoniem met het Nationale Park de Hoge Veluwe: witte fietsen, mooie wandelingen, wild kijken, het Kröller-Müller museum. In het Nationale Park is dan ook een ongelofelijke concentratie van bijzonderheden te vinden is. Behalve het wild waar het Park terecht beroemd om is, is het ook een hotspot voor vlinders, libellen, vogels en reptielen. 
Deze route is een eerste inleiding tot het Nationale Park. In een dagtocht per fiets zie je alle landschappen van het gebied.

De Hoge Veluwe

Nergens is het terrein zo heuvelachtig en zijn de vergezichten zo prachtig als op de Posbank – het meest beroemde stukje van de Veluwezoom. Tal van droogdalen zorgen voor een golvend reliëf, begroeid met heidevelden en oude loofbossen. 
Dwars door dit gebied loopt de Herikhuizerbeek, een lintvormige hotspot voor zeldzame flora en fauna. 
Deze afwisselende route volgt de beek omhoog naar de heidevelden van Herikhuizen. De route is het hele jaar door aantrekkelijk. 

De Beekhuizerbeek omhoog

Nergens op de Veluwe vind je zulke oude beukenbossen vol met dood hout en bomen vol tonderzwammen als op de Dassenberg. Op een warme zomerdag, als de bladeren de zonnestralen filteren en de stilte absoluut is, is de sfeer hier bijna sacraal. Ecologisch zijn deze bossen van enorm grote waarde. Het zijn oude gebruiksbossen (malebossen), maar toch is dit het dichtst bij hoe een oerbos op de Veluwe eruit zou zien: naast oude bomen ook jonge opslag en veel staand en liggend dood hout. De fauna is erg rijk, al laten de meeste dieren zich niet gemakkelijk zien. 

Dassenberg

Polder Breebaart is de jongste landaanwinningspolder van Groningen. Het gebied werd pas in 1979 ingepolderd maar werd als landbouwgebied niet lang gebruikt. Het Gronings Landschap beheert het gebied en laat het zilte Dollardwater bij hoogtij weer naar binnen stromen, waardoor een brakwater-getijdegebied ontstaat – inmiddels een zeldzaamheid in Nederland. 
Aan de andere kant van de dijk licht de punt van Reide, een prachtig stukje kwelder waar met name bij hoog water veel vogels te vinden zijn.
Deze korte route voert je langs twee werelden: de binnendijkse, beschutte brakwatermoerassen en langs de uitzichtpunten over de buitendijkse, open vlakte van de Punt van Reide. Beide hebben hun eigen vogelwereld. Deze route is het hele jaar door aantrekkelijk, maar met name in voor- en najaar, wanneer de vogelaantallen het hoogst zijn en de vogels vaak van dichtbij te zien zijn. 

Breebaart en Punt van Reide

Achter het jonge dorp Lauwersoog ligt een voor Noord-Nederland onverwacht landschap: een zandig gebied met bossen, droge en natte weiden. Het lijkt wel wat op een duingebied maar dan vlak. Het is een voormalige zandplaat uit de Waddenzee, tjokvol kalkrijke schelpen en daarom rijk aan bijzondere planten. Orchideeën groeien hier met duizenden tegelijk. Ook vind je hier een bosgebied dat je, zeker naar Groningse begrippen, uitgestrekt mag noemen. 
Een groot deel van het gebied is nu militair oefenterrein, maar wel publiek toegankelijk. Dit is een aantrekkelijke wandelroute, met name in de lente en de vroege zomer, wanneer de weides vol staan met bloemen.

Foto: moeraswespenorchis – Crossbill Guides / Dirk Hilbers

Bossen van Lauwersoog

Zonder de historische bagage staat het Beekbergerwoud garant voor een heerlijk ommetje. Het pad slingert, deels over vlonders, door jong bos en natte weiden met hier en daar een rietorchis. Het gebied is maar klein en een prettig uurtje later ben je weer terug op de parkeerplaats. 
Het Beekbergerwoud echter wordt veel interessanter als je de geschiedenis ervan kent. Hier lag wat doorgaat voor het laatste oerbos van Nederland. Het is geheel verdwenen, maar vanaf 2006 laat Natuurmonumenten het woud herrijzen. Dit is de comeback van een Nederlands monument.

Beekbergerwoud

Het Oerd vormt samen met De Hon Amelands ruige oosten, waar de krachten van wind en zee ongetemd inwerken op het land. In de 19e eeuw was Het Oerd nog een apart eilandje dat alleen met laag water via een zandbank met het centrale deel van Ameland verbonden was. Er lagen zelfs twee dorpjes op, maar die zijn beide onder het stuifzand of in zee verdwenen.
De natuur van Het Oerd is rijk. Met name de flora is legendarisch, al zijn er een aantal van de meest bijzondere soorten inmiddels verdwenen, of ze staan in ontoegankelijke delen. 
Deze wandeling rondt het voormalige eiland en voert je van Waddenzee tot Noordzee en weer terug. Onderweg kom je langs bloemrijke duinvalleien en kwelders vol vogels, kun je vlinders vinden op de warme zuidhellingen van de duinen, wandel je langs de kleiige rand van de Waddenzee en het uitgestrekte zandstrand. 

Ameland – Oerd en Nieuwlandsreid

Vanuit het centrale dorp Nes kun je over Ameland twee fietsroutes maken. Deze route voert je over het westelijke deel en verkent de polders van Ballum en Hollum en het duingebied dat erboven ligt. Langs het fietspad en via een paar korte wandelingetjes krijg je een prachtig beeld van het gebied en de rijkdom van het eiland als geheel. Natte en droge duinen, polderlandschap, karakteristieke dorpen, kwelder en wadplaten zijn allemaal vertegenwoordigd op deze route. 

Ameland – fietsrondje in het westen

Vanuit het centrale dorp Nes kun je over Ameland twee fietsroutes maken. Deze route voert je over het oostelijke deel en verkent de polders van Buren en gaat via de kwelders naar het voormalige eilandje het Oerd. 
Deze route toont je het ruige deel van Ameland, met een aantal hele bijzondere plekken als het Nieuwlandsreid en de Oerderduinen. In de winter is deze route uitstekend om roofvogels te zien. Gedurende de rest van het jaar is de flora, de vlinder- en vogelwereld een lust voor het oog. 

Ameland – Fietsrondje in het oosten

Boven Hollum ligt een bijzonder duingebied, waar op korte afstand van elkaar jonge, dynamische duinen en oude, met heide begroeide duinen te vinden zijn. Beide hebben hun eigen bijzondere flora en fauna. Midden in het gebied ligt een oude strandvlakte die is afgesnoerd van de zee en waar nu een groot, met riet omzoomd duinmeer ligt. Deze vallei is erg rijk aan vogels en dankzij de vogelkijkhut ook nog eens goed te overzien.  

Crossbill Guides

Alle trails van Crossbill Guides